Υποθαλάσσια Μουσεία στη Θεσσαλία (φωτ.)

Επιμέλεια: Τάσος Καστρινός

Στον παγκόσμιο καταδυτικό τουρισμό εντάχθηκε η Θεσσαλία με το κλασικό ναυάγιο της Περιστέρας, τον «Παρθενώνα των Υποθαλάσσιων Μουσείων». Το κλασικό ναυάγιο της Περιστέρας, το αυθεντικό, αρχαιότερο ναυάγιο στον κόσμο στο οποίο μπορεί να καταδυθεί άνθρωπος, που εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 2020, ενέταξε για πάντα τη Θεσσαλία στον χάρτη του παγκόσμιου καταδυτικού τουρισμού, ως την πρώτη Περιφέρεια στην Ελλάδα με επισκέψιμους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους, ενώ ανέδειξε την Αλόννησο στους κορυφαίους προορισμούς βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης στον κόσμο

Ένα εμβληματικό έργο καινοτομίας στην πράξη, αποτέλεσμα της συμμετοχής της Περιφέρειας Θεσσαλίας στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα BlueMed και της δημιουργικής συνεργασίας με το Υπουργείο Πολιτισμού, που άνοιξε νέους δρόμους για τον πολιτισμό, για ένα διαφοροποιημένο τουριστικό προϊόν που σέβεται και αναδεικνύει το φυσικό περιβάλλον, φέρνει προστιθέμενο εθνικό πλούτο και δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Ένα έργο οδηγός για την προστασία, ανάδειξη και τουριστική αξιοποίηση των ενάλιων αρχαιολογικών χώρων αφού μόλις το Μάιο 2020 θεσπίστηκε το θεσμικό πλαίσιο για τον καταδυτικό τουρισμό στην Ελλάδα.

Nα σημειώσουμε ότι η Περιφέρεια Θεσσαλίας βραβεύτηκε για τα Υποθαλάσσια Μουσεία της, με το πρώτο ευρωπαϊκό βραβείο καινοτομίας ECTN στην κατηγορία: «Καινοτομία και ψηφιοποίηση στον αειφόρο πολιτιστικό τουρισμό, προς έξυπνους προορισμούς». Η Επιτροπή Αξιολόγησης αναγνώρισε το έργο ως «παράδειγμα αριστείας που εμπνέει άλλους τουριστικούς προορισμούς και ενθαρρύνει την περαιτέρω ανάπτυξη βιώσιμων και υπεύθυνων πρωτοβουλιών πολιτιστικού τουρισμού».

Σήμερα η Θεσσαλία διαθέτει ένα πανόραμα εννέα επισκέψιμων ναυαγίων, στον Δυτικό Παγασητικό και τις Σποράδες- κλασικής εποχής, ελληνιστικής, βυζαντινής και νεότερων χρόνων- που συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο Υποθαλάσσιο Πάρκο επισκέψιμων ενάλιων χώρων για τους αυτοδύτες. Πιο συγκεκριμένα, επισκέψιμα είναι τα ναυάγια Φαγκρού, Περιστέρα, Σκάντζουρα, Τσέλιος, Άγιος Πέτρος στην Αλόννησο, Χριστόφορος στη Σκόπελο, Κίκυνθος, Γλάρος, Τηλέγραφος στο Δυτικό Παγασητικό.

Κώστας Αγοραστός: Αποδίδουμε τα ναυάγια της Θεσσαλίας στον κόσμο

«Σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και την υπουργό κα Λίνα Μενδώνη, αναδείξαμε εννέα επισκέψιμους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους με τεράστια τουριστική και πολιτιστική υπεραξία για τη Θεσσαλία, τόσο συμβολική όσο και πραγματική. Ευχαριστώ όλους όσοι συνεργαστήκαμε στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα BlueMed που μας οδήγησε στο 1ο ευρωπαϊκό βραβείο πολιτιστικής καινοτομίας για τα Υποβρύχια Μουσεία της Θεσσαλίας. Ο πολιτισμός είναι κατ’ εξοχήν αναπτυξιακό εργαλείο. Αποδίδουμε τα ναυάγια της Θεσσαλίας στον κόσμο, γιατί μόνο έτσι προστατεύονται και δημιουργούν προστιθέμενη αξία ιστορική, πολιτιστική και οικονομική για τον τόπο και τους ανθρώπους» δήλωσε στο Summer 2022, oπεριφερειάρχης Θεσσαλίας κ. Κώστας Αγοραστός.

Ναυάγια σε Δυτ. Παγασητικό και Σποράδες

Εννέα ναυάγια είναι επισκέψιμα στον Δυτικό Παγασητικό και τις Σποράδες. Ειδικότερα: Eπισκέψιμα είναι τα ναυάγια σε Φαγκρού, Περιστέρα, Σκάντζουρα, Τσέλιος, Άγιος Πέτρος στην Αλόννησο, Χριστόφορος στη Σκόπελο, Κίκυνθος, Γλάρος, Τηλέγραφος στο Δυτικό Παγασητικό. Φυσικά υπάρχουν κι άλλα ναυάγια, που δεν είναι ακόμη επισκέψιμα.

Στον Δυτικό Παγασητικό κόλπο

Τέσσερα ναυάγια στο βυθό του Γλάρου

Ακρωτήριο Γλάρος, σε βάθος 15 έως 22 μέτρα. Ολόκληρο το ακρωτήρι του Γλάρου, στη νοτιοδυτική είσοδο του Παγασητικού κόλπου, είναι ένα επικίνδυνο πέρασμα για τα πλοία που προσπαθούσαν να μπουν στον προστατευμένο όρμο των αρχαίων Νηών, εκεί από όπου η παράδοση θεωρεί ότι απέπλευσε ο στόλος των Αχαιών για την Τροία.

Στο βυθό του Γλάρου εντοπίζονται τέσσερα τουλάχιστον ναυάγια, ένα ελληνιστικό, ένα ρωμαϊκό και δύο βυζαντινά, ενώ υπάρχουν ενδείξεις, αγγεία και άγκυρες άλλων περιόδων, για περισσότερα. Ίσως βέβαια πρόκειται και για απορρίψεις στο δύσκολο ακρωτήρι, πριν την είσοδο στον κόλπο των Νηών.

Σειρά περισσότερων από δέκα σιδερένιες βυζαντινές άγκυρες, που μπορούν να συνδεθούν με τους αμφορείς του 12^ου -13ου αιώνα που βρίσκονται διάσπαρτοι στην ευρύτερη περιοχή, ανήκουν πιθανώς σε μεγάλο εμπορικό βυζαντινό πλοίο.

Η περιοχή ερευνάται συστηματικά από το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών ήδη από το 2005, υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Ηλία Σπονδύλη.

Νήσος Κίκυνθος: Nαυάγιοβυζαντινού εμπορικού πλοίου

Νήσος Κίκυνθος, σε βάθος 3 ως 11 μέτρα. Η νησίδα Κίκυνθος αναπτύσσεται ως φυσικός κυματοθραύστης στα ανατολικά του όρμου της Αμαλιάπολης. Ένα βυζαντινό εμπορικό πλοίο, φορτωμένο με πίθους και αμφορείς, ναυάγησε στην είσοδο του Παγασητικού κόλπου, κοντά στο νησάκι, μεταξύ 11ου και 13ου αιώνα. Το φορτίο του σχηματίζει ένα σωρό θραυσμένων κεραμικών, σε έκταση 12×8 μέτρων. Η θέση εντοπίστηκε από ομάδα του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών στο πλαίσιο συστηματικής έρευνας στην περιοχή το 2005 υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Ηλία Σπονδύλη.

Tρία ναυάγια στον Όρμο Τηλέγραφος

Όρμος Τηλέγραφος, σε βάθος 17 ως 23 μέτρα. Στον πυθμένα του κόλπου του Τηλέγραφου έχουν εντοπιστεί τρία ναυάγια: ένα ρωμαϊκό πλοίο του 4ου αιώνα, φορτωμένο με εμπορικούς αμφορείς που παράγονταν μάλλον στην Κόρινθο και τη Σάμο. Προσέκρουσε πιθανότατα στα απότομα βράχια και βυθίστηκε. Αιώνες αργότερα, ένα βυζαντινό πλοίο του 11ου- 13ου αιώνα και μία σύγχρονη βάρκα συνάντησαν την ίδια μοίρα. Το ναυάγιο εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2000 από ομάδα του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, στο πλαίσιο συστηματικής έρευνας στην περιοχή και ανασκάφθηκε πλήρως από το 2003 έως το 2008, επίσης από το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών, υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Ηλία Σπονδύλη.

Στην Αλόννησο το μεγαλύτερο ναυάγιο της κλασικής περιόδου

Ναυάγιο Περιστέρας, σε βάθος 22 ως 33 μέτρα. Η νησίδα Περιστέρα βρίσκεται κοντά στην Αλόννησο, στο σύμπλεγμα των Βορείων Σποράδων. Το 1985, ένας ψαράς, ο Δημήτρης Μαυρίκης, κάτοικος του νησιού, ανακάλυψε ένα αρχαίο ναυάγιο κοντά στη δυτική βραχώδη ακτή.

Επρόκειτο για ένα μεγάλο εμπορικό πλοίο, φορτωμένο με αμφορείς και άλλα αγγεία. Το ναυάγιο είναι από τα σημαντικότερα της κλασικής αρχαιότητας. Έχει θεωρηθεί μέχρι τώρα το μεγαλύτερο ναυάγιο της κλασικής περιόδου.

Το πλοίο, που ήταν πιθανότατα αθηναϊκό εμπορικό και είχε διαστάσεις 25 μέτρα μήκος και 10 μέτρα πλάτος περίπου, βυθίστηκε σε βάθος από -22 έως -33 μέτρα γύρω στο 425-400 π.Χ. Η ανασκαφή του ναυαγίου έγινε από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων υπό τη διεύθυνση της Δρ Ελπίδας Χατζηδάκη, κατά τα έτη 1992-1993, 1999, 2000-2001.

Το μεγάλο ξύλινο εμπορικό πλοίο χρονολογείται γύρω στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. και θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα εκείνης της περιόδου.

Υπολογίζεται ότι ήταν σε θέση να μεταφέρει τρεις έως τέσσερις χιλιάδες αμφορείς, οι οποίοι ήταν ένα από τα κύρια εμπορικά προϊόντα κατά την αρχαιότητα. Ένας εξαιρετικά τεράστιος και εντυπωσιακός σωρός αμφορέων μεταφοράς παραμένει ακόμη στον βυθό της θάλασσας, ο οποίος σχεδόν διατηρεί το σχήμα του ξύλινου κύτους.

Το φορτίο αποτελούνταν κυρίως από μεταφορικούς αμφορείς, τύπου «Μενδης», και τύπου «Πεπαρηθου» (πιθανότατα παράγονταν στην αρχαία Πεπάρηθο, τη σημερινή Σκόπελο). Το κρασί και το λάδι ήταν δύο από τα κύρια προϊόντα που μεταφέρονταν κατά την αρχαιότητα μέσα σε αμφορείς καθώς και άλλα προϊόντα (αγγεία, σιτηρά, ξύλο κ.λπ.). Έτσι, πιθανότατα αυτά τα πολύτιμα προϊόντα αποτελούσαν το κύριο φορτίο του πλοίου.

Είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί η ακριβής διαδρομή του πλοίου καθώς και το λιμάνι του τελικού προορισμού του. Μια από τις σημαντικότερες αγορές της περιόδου ήταν η Αθήνα επομένως το λιμάνι του Πειραιά θα μπορούσε να αποτελεί μια εύλογη υπόθεση.

Η παντελής απουσία γραπτών πηγών, όπως συμβαίνει για όλα τα αρχαία ναυάγια, δεν μπορεί να βοηθήσει να κατανοήσουμε ακριβώς ποιοι ήταν οι λόγοι του ναυαγίου και ποια ακριβώς ήταν η διαδρομή του πλοίου.

Nησί «Σκάντζουρα»: Ναυάγιο υστερο-κλασικής εποχής

Το ναυάγιο βρίσκεται σε απόσταση 110 μέτρων από τις νοτιοδυτικές ακτές του νησιού Σκάντζουρα, το οποίο βρίσκεται νοτιοανατολικά της Αλοννήσου και εντός του νοτίου τμήματος του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Βορείων Σποράδων.

Πρόκειται για συγκεντρώσεις αμφορέων που αποτελούσαν το φορτίο του ναυαγίου, οι οποίες βρίσκονται σε βάθος που κυμαίνεται από τα 29 μέχρι 40 μέτρα.

Το πλοίο φαίνεται να μετέφερε ποικίλους τύπους αμφορέων ενώ η δειγματοληπτική έρευνα χρονολόγησε το ναυάγιο στην υστερό-κλασική εποχή. Μέρος του φορτίου του ναυαγίου έχει συληθεί.

Όρμος «Τσέλιος»: Eλληνιστικό ναυάγιο

Το ναυάγιο βρίσκεται κοντά στο νησί της Περιστέρας, σε 50 μέτρα απόσταση από το όρμο «Τσέλιος». Πρόκειται για ένα ναυάγιο εμπορικού πλοίου σε βάθος που κυμαίνεται από 32-36μ. και χρονολογείται, σύμφωνα με τα ευρήματα, στην ελληνιστική εποχή (323- 31 π. Χ).

Μέρος του φορτίου πρέπει ν’ αποτελούνταν από αμφορείς από το νησί της Χίου, τους οποίους μπορεί να βρει κανείς διασκορπισμένους στο βυθό.

Κυρά-Παναγιά, όρμος «Αγ. Πέτρος»: Βυζαντινό ναυάγιο

Στην θαλάσσια περιοχή του όρμου «Αγ. Πέτρος» στην νήσο κυρά-Παναγιά ΒΑ της Αλοννήσου και σε βάθος που κυμαίνεται από τα 29-34 μέτρα, βρίσκεται το φορτίο ενός ναυαγίου που χρονολογείται στα μέσα του 12ου αι. μ.Χ.

Το φορτίο του ναυαγίου, βυζαντινών χρόνων, αποτελείται από αμφορείς, πινάκια με εγχάρακτο πλούσιο διάκοσμο καθώς και μυλόπετρες, έξι σε αριθμό, από γρανίτη.

Επιπλέον και κατά την ανασκαφή του 1970 αποκαλύφθηκε μεγάλο μέρος του πετσώματος του πλοίου. Εντυπωσιακό είναι επίσης το γεγονός ότι πρόκειται για ένα μεγάλο εμπορικό πλοίο με μεγάλη χωρητικότητα και διαστάσεις 25×8 μέτρα το εκτόπισμα του οποίου φαίνεται να ξεπερνούσε τους 100 τόνους.

Νησί «Φαγκρού»: Κλασσικό ναυάγιο

Το ναυάγιο, 100 χρόνια αρχαιότερο του κλασικού της Περιστέρας, βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νησιού «Φαγκρού», σε απόσταση περίπου 100 μέτρων από την ακτή. Πρόκειται για ένα ναυάγιο εμπορικού πλοίου σε βάθος που κυμαίνεται από τα 28-36 μέτρα, το οποίο βάσει των ευρημάτων του έχει χρονολογηθεί στο 476 π. Χ.

Το φορτίο του πλοίου αποτελούνταν κυρίως από αμφορείς στον τύπο της «Μένδης», γεγονός που μαρτυρά και την προέλευσή του φορτίου, η οποία σχετίζεται με την αρχαία πόλη της Μένδης που βρίσκεται στην περιοχή της Χαλκιδικής και αποτελούσε σημαντική αποικία της Ευβοϊκής Ερέτριας.

Σκόπελος: Nαυάγιο«Χριστόφορος»

Ναυάγιο «Χριστόφορος», στον Πάνορμο Σκοπέλου. Το πλοίο «Χριστόφορος» κατασκευάστηκε τον Ιανουάριο του 1950 στη Σκωτία, στο Ναυπηγείο Grangemouth με το όνομα «ThomasHardi». Από το 1968 μέχρι το 1975 το πλοίο πραγματοποιούσε εμπορικά ταξίδια με το όνομα «Birling». Τελικά, το 1976 εγγράφηκε στον ελληνικό εμπορικό στόλο με το όνομα «Χριστόφορος». Το μήκος του πλοίου ήταν 85 μέτρα ενώ το πλάτος του ήταν περίπου 13 μέτρα. Τον Οκτώβριο του 1983 το «Χριστόφορος» χρειάστηκε να ταξιδέψει από τον Βόλο προς τον Πειραιά, με φορτίο 2.600 τόνων τσιμέντου. Η αλλαγή του καιρού στη διαδρομή συνοδεύτηκε από μια κλίση επτά μοιρών προς τα δεξιά. Κατόπιν συνεννόησης του καπετάνιου και των ιδιοκτητών με το θάλαμο επιχειρήσεων του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, το πλοίο οδηγήθηκε στη Σκόπελο με σκοπό τη διάσωσή του. Ύστερα από ανεπιτυχείς προσπάθειες διάσωσής του αποφασίστηκε η εγκατάλειψή και τελικά η βύθισή του.

Σχεδόν 38 χρόνια μετά, το «Χριστόφορος» παραμένει σε όρθια θέση στο βυθό του Πανόρμου. Με βάση το ΦΕΚ 228/15.10.2018 η θέση που βρίσκεται το ναυάγιο και η οποία σημειώνεται στους ναυτικούς χάρτες, αποτελεί πλέον δημοφιλή προορισμό ιδανικό για καταδύσεις από ενδιαφερόμενους επισκέπτες των νησιών των Βόρειων Σποράδων.

Το «Χριστόφορος» στη Σκόπελο θεωρείται ίσως το περισσότερο καλοδιατηρημένο ναυάγιο και είναι ιδανικό για υποβρύχιες επισκέψεις. Τέλος, προσφέρεται η ευκαιρία στους ενδιαφερόμενους να εκπαιδευτούν ακολουθώντας εξειδικευμένα προγράμματα ενάλιων δραστηριοτήτων οργανωμένα από το Καταδυτικό Κέντρο Σκοπέλου.